ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΟΤΡΩΤΣΟΣ: Ο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ |
Ο ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ (580-490 π.Χ.) « Όποιος δεν θυμάται το παρελθόν του, είναι υποχρεωμένος να το ξαναζήσει ». (Λαϊκή ρήση) Σήμερα αγαπητοί φίλοι και αναγνώστες, θα σας απασχολήσω δι?ολίγων, κατά το δυνατόν, με τη μεγάλη μορφή του αρχαίου σοφού-ανδρός, Μαθηματικού και Γεωμέτρη, του ξακουστού ανά την υφήλιο ΠΥΘΑΓΟΡΑ, από τη Σάμο, το ακριτικό νησί μας του Αιγαίου, που απέχει μόλις 150μ. από τις Μικρασιατικές,(Τούρκικες) ακτές. Το 1980-81, ως Γενικός Επιθ/τής Μ.Ε. Ειδικ. Θεολόγων, επισκέφτηκα τη Σάμο και την Ικαρία επί 10/ήμερο και επιθεώρησα τους συναδέλφους Θεολόγους, κατά καθήκον. Επομένως, έχω κάποια γνώση των πραγμάτων, όπως τα έζησα προ 30/ετίας, στο ολοπράσινο και κατάφυτο, όμορφο και εύφορο νησί μας. Από το Πυθαγόρειο πόλη της Σάμου, κατήγετο ο μέγιστος σοφός του καιρού του, που γεννήθηκε εκεί , το 580π.Χ. και πέθανε στο Μεταπόντιο, πόλη της Νότιας-Κάτω Ιταλίας, που έφερε τότε την ονομασία Μεγάλη Ελλάδα, από το πλήθος των αποίκων Ελλήνων. Έζησε στην Πατρίδα του τη Σάμο, που γνώρισε τότε μεγάλη ακμή, την εποχή του πασίγνωστου τυράννου του Πολυκράτη. Ο Κυβερνήτης Πολυκράτης, εθεωρείτο άνθρωπος πολύ τυχερός και το νησί ζούσε ειρηνικά, μέσα στον πλούτο, την χλιδή και την πολυτέλεια. Σε πολλούς είναι γνωστό το ανέκδοτο με το δακτύλιο ? σφραγιδόλιθο του άρχοντα Πολυκράτη. Γονείς του Πυθαγόρα, από τον οποίο πήρε κατόπιν το όνομα του και η πόλη που γεννήθηκε, ήσαν ο Μνήσαρχος και η Πυθαϊδα, υπόδειγμα γυναίκας ? συζύγου και μητέρας. Ο πατέρας του τεχνίτης ? Χρυσοχόος, του εξέμαθε νωρίς την τέχνη του, κατά τη συνήθεια της εποχής. Δηλ. την κατεργασία του πολύτιμου μετάλλου, σαν εφόδιο ζωής : «Μάθε τέχνη κι άς τηνε, κι αν πεινάσεις?». Ταυτόχρονα έγινε μαθητής των φιλοσόφων Φερεκύδη από τη Σύρο και του Αναξίμανδρου από την κοντινή Μίλητο της Μικράς Ασίας, πατρίδα του πρώτου των επτά σοφών, του Θαλή του Μιλήσιου. Ευφυής και φιλομαθής, σπάνια φυσιογνωμία νοημοσύνης και εγκράτειας, έχοντας έφεση για σπουδές και μάθηση, ταξίδεψε στην Αίγυπτο, όπου για χρόνια αρκετά σπούδασε Θεολογία, Μαθηματικά και Φυσική. Στη συνέχεια πήγε στη Φοινίκη, παράλια περιοχή της Παλαιστίνης, με τους φιλοπρόοδους ναυτικούς και εμπόρους, που ταξίδευαν σε όλη τη Μεσόγειο και την Κρήτη, ιδιαίτερα. Έφθασε στην αρχαία Βαβυλώνα της Μεσοποταμίας, το τωρινό ΙΡΑΚ, και την πρωτεύουσα Βαγδάτη, του προ ετών Σαντάμ-Χουσε ϊν. Μελέτησε βέβαια τις «Πυραμίδες», αλλά και τους «Κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας», του Ναβουχουδονόσορα, αρχαίου βασιλιά. Τα μεγάλα επιτεύγματα, «Θαύματα» του Κόσμου, οπωσδήποτε τον εντυπωσίασαν και άσκησαν ευεργητική επίδραση στις γνώσεις του, και την ασύγκριτη προσφορά του στον Κόσμο. Ξαναγύρισε έπειτα στην πατρίδα του τη Σάμο. Για αρκετά χρόνια, δίδαξε τη Φιλοσοφία και τα Μαθηματικά, στη Σχολή που ίδρυσε. Άξιο ιδιαίτερης μνείας, το Υδραγωγείο, που έκτισε στην πόλη που γεννήθηκε, λείψανα δε σώζονται μέχρι σήμερα. Είναι ο πρώτος που απεκάλεσε τον εαυτό του φιλόσοφο, δηλ. φίλο της σοφίας, γιατί από μετριοφροσύνη, θεωρούσε υπερβολή το «σοφός». Γρήγορα περιέπεσε στη δυσμένεια του Πολυκράτη και αναγκάστηκε να εκπατρισθεί οικειοθελώς, στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, επειδή η διδασκαλία του σκόνταφτε στις αρχές του άρχοντα-τυράννου, πράγμα επικίνδυνο για την κυριαρχία του, ίσως και τη δική του ζωή. Εκεί λοιπόν στη Νότια Ιταλία, ίδρυσε Σχολή και ανέπτυξε την έντονη και πολυσχιδή δράση του. Απέκτησε πολλούς μαθητές και έγινε ο ξακουστός Πυθαγόρας. Ο Κρότωνας ήταν η έδρα της Σχολής, στην οποία διακρίθηκαν πολλοί μαθητές του από τις ελληνικές αποικίες των πόλεων: Κρότωνας, Μεταπόντιο, Ποσειδώνιο, Σύβαρις, Τάρας και αρκετές άλλες της γειτονικής Σικελίας. Η εμφάνισή του ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτη και εντυπωσιακή. Πάντοτε λευκοφορεμένος και πεντακάθαρος, με τη φροντίδα της γυναίκας του Θεανούς και των θυγατέρων τους. Καθημερινό υπόδειγμα σοβαρότητας, σεμνότητας και αρετής. Εάν σαν άνθρωπος κάποτε θύμωνε, δεν έκανε κάτι στη διάρκεια του θυμού, κατά το ρητό: «Βία μηδέν πράττειν». Πρόσεχε ιδιαίτερα το σώμα του, διότι: «Νούς υγιής, εν σώματι υγιεί». Δεν έτρωγε κρέας. Έπινε μόνο καθαρό νερό και ετρέφετο με ψωμί, γάλα, μέλι, σταφίδες και ξηρούς καρπούς, φρούτα, λαχανικά και χόρτα. Εξαίρετο παράδειγμα εγκράτειας, την απαιτούσε και από τους μαθητές του, ως αναγκαία για τη σωματική και ψυχική υγεία. Ιδιαιτέρως εκτιμούσε τη φιλία λέγων: «Μεταξύ φίλων, πάντα κοινά». Στη Σχολή υπήρχε και χρήση συμβόλων, από τους μαθητές μεταξύ των. Γνωστό το σύνθημα: « Εκάς οι βέβηλοι», δηλ. μακριά «οι αμύητοι», μόνο ό,τι έβλεπαν. Ήθελε από τους μαθητές του, ανάλογη συμπεριφορά με τη δική του. Γίνονταν δεκτοί με εξέταση και αυστηρή δοκιμασία, κυρίως φυσιογνωμική. Επέβαλλε τη «μυστική σιωπή» επί μακρόν, με άσκηση να ακούνε πολλά και μετά ώριμη σκέψη να λένε λίγα. Συμβούλευε να γυμνάζουν καθημερινά το σώμα τους και το πνεύμα,σύμφωνα με το λατινικό: «Mens sana in corpore sano» = « Μυαλό γερό, σε σώμα γερό-δυνατό». Ζητούσε να είναι δυνατοί και γενναίοι, αλλά απέρριπτε την πάλη-πάλαιμα, σαν αγώνισμα. Τη θεωρούσε ταπεινωτική και ίδιο των αλόγων ζώων και των κατώτερων ενστίκτων και ορμών. Απαιτούσε να σέβονται το Θεό, πρώτος μάλιστα δίδαξε τον «Ένα». Να αγαπούν τους γονείς και να τιμούν τους γέροντες και ανήμπορους. Να ελέγχουν κάθε βράδυ προ του ύπνου τις πράξεις και παραλείψεις της ημέρας. Έλεγε: «Πή δ?έρεξα; πή παρέβην; Τί δέ μοι το δέον ουκ ετελέσθη;» Δηλ. «Τι είπα κακό; πού έκανα παράβαση; Τι έπρεπε να πράξω και δεν το έκανα;» Έτσι θα γίνονται κάθε μέρα καλύτεροι, από τη χθεσινή. Τις γνώμες και αλήθειες της διδασκαλίας του, τις μαθαίνουμε από τους βιογράφους μαθητές του, γιατί ο ίδιος «ουδέν έγραψε». Δίδασκε κυρίως με λόγια-προφορικά. Την ωραία θέα του ουρανού, των αστέρων, τις κινήσεις και την τάξη του Σύμπαντος, πρώτος ονόμασε «Κόσμο». Ο μεταγενέστερος Αναξαγόρας, σύγχρονος του Σωκράτη(470-399 π.Χ.) μας διέσωσε τη σχετική φράση: «Θεός εστί νούς, ός τα πάντα διεκόσμησε». Τις παραπάνω σκέψεις κατανοεί και ο πιο απλός άνθρωπος. Όλοι βλέπουν και θαυμάζουν με το Γερμανό φιλόσοφο Κάντ: «Ο έναστρος ουρανός υπεράνω μου και ο εν εμοί ηθικός νόμος(η συνείδηση), αυτά τα δύο πράγματα γεμίζουν πάντοτε την ψυχή μου με νέο θαυμασμό και έκπληξη», στο έργο του «Κριτική του Καθαρού λόγου». Νιώθω να με κουράζει το γράψιμο. Παίρνω όμως θάρρος, όταν θυμηθώ τον ποιητή Κωστή Παλαμά, σε ένα δίστιχό του προς τους φοιτητές-γείτονες; Όπου σήμερα το άγαλμά του, αριστερά της οδού Ακαδημίας, από Πλατεία Κάνιγγος. «Να μη βαριέστε το γράψιμο και να μη σας κουράζει το σκάψιμο», = η έρευνα. -Είναι φοβερό έλεγε ο Πυθαγόρας να είναι ο άνθρωπος δούλος των παθών του. Καταντά χειρότερο, από το να είναι υπόδουλος σε κάθε τύραννο. -Φρόντισε λοιπόν να απαλλαγείς φίλε, από τα πάθη σου. Ένα από τα μεγάλα ελαττώματα είναι η λαιμαργία κάθε μορφής. Πολλά είναι τα πάθη που μας κυριεύουν. Και τότε, χάνουμε το λογικό μας σαν ελεύθερα όντα, που μας έπλασε ο δημιουργός, με νού, θέληση και ηθική ελευθερία, «αύτεξούσιο=συνείδηση». Δεν είναι δυνατόν να ισχυρίζεται κάποιος ότι είναι ελεύθερος και να υποκύπτει στα πάθη του. Ποιά είναι αυτά; Τα γνωρίζει ο ίδιος ο πράττων, καλύτερα από τον οποιονδήποτε άλλο ? τρίτο. Είναι λοιπόν ανάγκη να βρισκόμαστε σε αδιάκοπη πάλη-αγώνα με τον ίδιο τον εαυτό μας, για να εξοντώσουμε τα γελοία πάθη, με τη δύναμη της εγκράτειας, τη λογική και τη θέληση. -Διάχυτη σε όλο το σύμπαν είναι η αρμονία. Αυτή διατηρεί τον κόσμο και αποτελεί την πηγή και τη ρίζα της αενάου φύσεως. Ο Πυθαγόρειος όρκος αφορούσε μόνο τους μαθητές της Σχολής, διότι δεν είναι θεμιτό = δίκαιο, να δίνονται σε όλο το κοινό τα απόρρητα των Ελευσίνιων μυστηρίων της Θεάς Δήμητρας. Η προσευχή δείχνει πράξη υποταγής και πεποίθησης στο Θεό. Μια ορμή πίστεως, που μας προδιαθέτει στο « πράττειν το αγαθόν», δηλ. το «άγαν-θείον». Η αρμονία δε αυτή είναι « ο ηγεμών και άρχων απάντων Θεός, αεί είς ών , μόνιμος ακίνητος, αυτός εαυτώ όμοιος». Σύμπασα η φύση αποτελεί μια ενότητα. Όλα αποτελούν μια αλυσίδα, που συνδέει τα έμψυχα με το Θείο. Ένα είναι το πνεύμα που υπάρχει σε όλα τα έμψυχα όντα. Το κακό πηγάζει, εκ της ασυμφωνίας προς το Θείο νόμο. Δεν προέρχεται από το Θεό, ούτε είναι έργο δικό του, αλλά του ανθρώπου και έχει σχετική, φαινομενική και πρόσκαιρη ύπαρξη. Το αγαθό,υφίσταται πραγματικά και αιωνίως. «Έριν ου δεί προάγειν, αλλά κατά φύσιν ζήν», εδίδασκε. Όλα τα ανωτέρω εξηγούνται φιλοσοφικά, στα «Χρυσά Έπη» του Πυθαγόρα, που μας διέσωσαν οι μαθητές του Ιάμβλιχος και Πορφύριος. Αυτό που είναι άμεσα προσιτό και καταληπτό από όλους, είναι οι αριθμοί και οι λόγοι, σύμφωνα προς τα οποία είναι τα πάντα επιμελώς και πρεπόντως συντεταγμένα. Σοφία είναι η αληθής επιστήμη, που ασχολείται με τα καλά και άφθαρτα, βασικό δε στοιχείο η επιμέλεια της παιδείας = η μόρφωση. «Δεινόν απαιδευσία», δηλ. φοβερό πράγμα η αμορφωσιά. -Έρχεται στο νού μου η πρώτη παροιμία, στην Α΄ του Δημοτικού, από τον υπό σύνταξη δάσκαλό μας Αποστολάκη Βασαρδάνη: -« Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο». Μας έμαθε την πρώτη μέρα. -Θα μάθουμε και να το γράφομε, μας είπε, μετά τα Χριστούγεννα. -Αποφυγή της οργής και της κακής επιθυμίας, Καλλιέργεια της σιωπής και της φιλοτιμίας. Άψογη συμπεριφορά, αγάπη, φιλία και σωφροσύνη = σύνεση, απαιτούσε από όσους ήθελαν να μαθητεύσουν. Όσοι γίνονταν δεκτοί, έπρεπε να εξεταστούν με αυστηρή δοκιμασία του ήθους. Και ο Πλάτων αναφέρεται στη φράση: «Έριν ου δεί προάγειν» στο έργο του «Περί ψυχής». Διάλογος με τους μαθητές του, Φαίδωνα(114) και Φαίδρο(244). Τη διδασκαλία του στις προφορικές διαλέξεις = μαθήματα, την κατέγραψαν οι δύο μαθητές του, από τους πρώτους που φοίτησαν στη Σχολή, Ιάμβλιχος και Πορφύριος. Αυτοί υπήρξαν η πιο θετική πηγή για τους μεταγενέστερους. Η επιβολή της «μυστικής σιωπής» των απορρήτων ιερών λόγων, προορίζονταν μόνο για τους μαθητές του. -Αυστηρή υπακοή και σεβασμός των νεοτέρων προς τους πρεσβυτέρους. Καταρτισμός ημερησίου προγράμματος. Μαθήματα: Μουσική, Ιατρική και Υγιεινή και καθημερινή Γυμναστική. -Αποδοχή της αυθεντίας και του κύρους του Διδασκάλου ? «Αυτός έφα = είπε». Δηλ. ο Πυθαγόρας. -Ανιδιοτελής πίστη στη φιλία και αλληλεγγύη. Άκρα λιτότητα και εγκράτεια στη δίαιτα = τροφή και στο ντύσιμο. Πρωϊνό πρόγραμμα: Τροφή, περίπατος, γυμναστικές ασκήσεις, λουτρό, μουσική και βραχυλογία = λίγα λόγια. -Και γυναίκες γίνονταν δεκτές στη Σχολή του Κρότωνα. Τα διδασκόμενα ήσαν: Παραγγέλματα- αποφθέγματα-παραινέσεις, διδάγματα. Μαθητές του, πολλά έγραψαν. Τα πλείστα απωλέσθησαν. Αρκετοί από αυτούς είναι: 1) Ο Επίχαρμος, ο κωμικός φιλόσοφος ? ποιητής από την Κώ, που έζησε στη Σικελία. 2)Ο Φιλόλαος, από τον Τάραντα ή τον Κρότωνα, σύγχρονος και φίλος του Σωκράτη, που εγκαταστάθηκε αργότερα στη Θήβα. Μας είναι γνωστός και από τη Λεωφόρο στο Παγκράτι?Αθηνών. Από τον Τάραντα επίσης,3)ο Λύσις, διδάσκαλος του Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα. Σ?αυτόν αποδίδονται, «τα Χρυσά Έπη», κείμενο, αρχαίοι στίχοι, από τα διδάγματα(1-71), στη γλώσσα της εποχής. 4)ο Κλεινίας και 5)ο Αρχύτας, που τον αναφέρει σε μια πραγματεία του ο Αριστοτέλης, γιός του Νικόμαχου, Ιατρού του Φιλίππου του Β΄ του Μακεδόνος, από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, Διδάσκαλος του Μ.Αλεξάνδρου, που του χρωστούσε «το εύ ζήν». Τα πλέον αληθοφανή και αξιόπιστα και είναι όσα έγραψε 6)ο Αριστόξενος, αναφερόμενος στον Πυθαγόρα. Επίσης 7)ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος στις «Μεταμορφώσεις» του. Από τους Νέο-Πυθαγορείους, 8)ο Ιεροκλής, που αναφέρεται διεξοδικά στην αριθμολογία και την ιερότητα των αριθμών. Τη σημασία δηλ. της βαθύτερης έννοιας του «πάς» = καθένας. Οι αριθμοί από το 1 έως 10 θεωρούνταν ιεροί και συμβολικοί. Εξηγώντας τον αριθμό τέσσαρα = Τετρακτύς-ος = το άθροισμα τεσσάρων πραγμάτων ή αριθμών, το τετραπλούν. Σύνολο αριθμών : [0(1,2,3,4,5,6,7,8,9)] Των τεσσάρων πρώτων αριθμών παράγωγος είναι η δεκάδα. (1+2+3+4=10) 9)Ο μεταγενέστερος Λουκιανός, γράφει: «Ά, σύ οράς = βλέπεις τέσσερα, ταύτα δέκα εισί και τρίγωνο εντελές?». Και άλλοι πολλοί. Παράσταση σε νοητό τρίγωνο του (10) = Τετρακτύς». [0(1+2+3+4=10)]
|