O ΠΡΩΤΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΠΟΛΗΣ

«Φρουροί Προόδου Αγράφων»

του Μεσενικόλα

Γράφει ο Βουνεσιώτης Παναγιώτης Νάνος

Σημείωση συντάκτη: Η παρούσα εργασία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Νεβρόπολη» του Μεσενικόλα σε δύο συνέχειες το 2007, και αποτελεί μέρος ευρύτερης έρευνας για τα αναγνωρισμένα σωματεία και τη Συλλογική Δράση των παραλίμνιων χωριών. Επιθυμώντας να ενισχύσω την ωραία προσπάθεια της ιστοσελίδας, διαθέτω την εργασία με την παράκληση όποιος έχει στοιχεία για τους Συλλόγους του Μεσενικόλα, σφραγίδες, φωτογραφίες, έγγραφα, κλπ, να έλθει σε επικοινωνία μαζί μου, τηλ. 24410 – 70423 ή Αυτό το ηλεκτρονικό μήνυμα προστατεύεται από spam bots, θα πρέπει να έχετε ενεργοποιημένη τη Javascript για να το δείτε . Το υλικό αυτό θα είναι πολύτιμο μεταξύ των άλλων και διότι αυτή την εποχή ερευνώ τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που διαφοροποιούν τα χωριά Κανάλια – Μεσενικόλα – Ρεντίνα και Ελληνόπυργο, σε σχέση με τα γειτονικά και άλλα χωριά του Νομού Καρδίτσας.

πρόλογος

Φέτος συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από την έκδοση της εφημερίδας «Νεβρόπολη» του Μεσενικόλα και είκοσι χρόνια ζωής της «Βουνεσιώτικης – Μορφοβουνιώτικης Φωνής», έντυπα που σηματοδοτούν τη δραστηριότητα των Συλλόγων για τρεις και πλέον δεκαετίες. Με αφορμή αυτή την επέτειο, θα αναδείξουμε τη συλλογική δραστηριότητα στην περιοχή του παλιού δήμου Νευροπόλεως, και συγκεκριμένα στο πρώτο, μέχρι στιγμής τουλάχιστο, σωματείο της περιοχής. Ο λόγος για ένα σωματείο που ιδρύθηκε το 1922, είχε έδρα το Μεσενικόλα και έφερε την επωνυμία. «Σύλλογος Φρουροί Προόδου Αγράφων».

Εισαγωγή

Η χαρτογράφηση της «Συλλογικής Δραστηριότητας», όπως προκύπτει μέσα από άτυπες ομάδες ή αναγνωρισμένα σωματεία και Συλλόγους, παρουσιάζει ενδιαφέρον διότι φωτίζει από μια άλλη σκοπιά την Τοπική Ιστορία. Η δημιουργία επαγγελματικών σωματείων, πολιτιστικών ή άλλων Συλλόγων, με μια «πρώτη ανάγνωση» φαίνεται ότι αντανακλά στη ανάγκη προώθησης των οικονομικών και άλλων συμφερόντων επαγγελματικών ή άλλων κατηγοριών του πληθυσμού ενός τόπου. Ταυτόχρονα όμως και στο σύνολό τους η ίδρυση σωματείων υποκρύπτει την βαθύτερη διάθεση των τοπικών κοινωνιών για Πρόοδο και Πολιτισμό. Υπό την έννοια αυτή η ανάδειξη του «άγνωστου» αυτού κεφαλαίου, συνεισφέρει σε μια κοινωνική «τομογραφία», με την οποία μπορούμε να κατανοήσουμε την ιστορική - κοινωνική διαδρομής των χωριών μας.

Σύντομη αναφορά για την περίπτωση του Μεσενικόλα

Ο Μεσενικόλας είναι από τις λίγες ορεινές Κοινότητες στις οποίες η Συλλογική Δραστηριότητα ξεκινά σχετικά νωρίς, το 1922, και οι Σύλλογοι έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, διότι ο σκοπός δεν εστιάζεται μόνο σε επαγγελματικά ή οικονομικά λ.χ. ενδιαφέροντα, αντίθετα διαχρονικά οι Μεσενικολίτες θέτουν ζητήματα ουσιαστικής ανάπτυξης. Τα Κανάλια, ο Μεσενικόλας και η Ρεντίνα, είναι τα τρία ορεινά χωριά που διακρίνονται στην οργανωμένη δράση από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. Ξεχωρίζουν φανερά για το φιλοπρόοδο του χαρακτήρα των κατοίκων, την εργατικότητα και νοικοκυροσύνη και εξελίσσονται σε τοπικά οικονομικά κέντρα.

Στα χωριά αυτά διακρίνουμε κάποια «αστικά» χαρακτηριστικά, χωρίς βεβαίως να είναι αστικά κέντρα και χωρίς να έχουν αναπτύξει τέτοια «συνείδηση», χαρακτηριστικά τα οποία οφείλουν στην ιστορική διαδρομή τους, αλλά και την εξωστρέφεια της Τοπικής Οικονομίας τους. Ειδικότερα σε ότι αφορά την ιστορική κώμη της Νευρόπολης, η εμπορία του φημισμένου κρασιού «μαύρο Μεσενικόλα» σε Καρδίτσα και Τρίκαλα (το σημαντικότερο οικονομικό κέντρο της δυτικής Θεσσαλίας) φέρνει τους ίδιους τους παραγωγούς/εμπόρους σε επαφή με την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα των αστικών κέντρων της εποχής. Τα ανωτέρω πρέπει να συνδεθούν και ορισμένα άλλα χαρακτηριστικά, όπως το φιλοπρόοδο και η εργατικότητα, των κατοίκων, η δίψα για μόρφωση, η γενικότερη διάθεση για πρόοδο, στοιχεία μιας κοινωνίας που από παλαιότερα χρόνια έδειξε ότι έχει λόγο στις εξελίξεις.

Ειδικότερα για το Μεσενικόλα, ο ορισμός έδρας του νεοσύστατου Δήμου Νεβρόπολης, 1883 (όταν γίνεται η διοικητική διαίρεση των νεοεντασσόμενων στον εθνικό κορμό περιοχών) λειτουργεί καταλυτικά. Δημοτικές και άλλες κρατικές υπηρεσίες θα εγκατασταθούν σταδιακά, δίνοντας έτσι άλλη δυναμική στο χωριό. Οι κρατικές υπηρεσίες συνέχισαν τη λειτουργία τους και μετά την κατάργηση των Δήμων και την αναγνώριση ως Κοινότητα, με το ΒΔ 29/31-8-1912. Μεταξύ των άλλων σημαντικό ρόλο παίζει η ίδρυση δημοτικών σχολείων στο Μεσενικόλα, όπου φοιτούν και τα κορίτσια (σε αντίθεση με τα άλλα χωριά που φοιτούν μόνο αγόρια), καθώς και η λειτουργία του Ελληνικού Σχολείου (Σχολαρχείο), αντίστοιχο με το σημερινό Γυμνάσιο. Έτσι δίνεται η ευκαιρία στα παιδιά να μορφωθούν και να αναδειχθεί μεγάλος αριθμός επιστημόνων και πνευματικών ανθρώπων, στοιχείο που έχει αντανάκλαση και στη συλλογική δραστηριότητα.

Το πρώτο σωματείο στο Μεσενικόλα: «Σύλλογος Φρουροί Προόδου Αγράφων».

Τα πρώτα σωματεία που άρχισαν να ιδρύονται στην επαρχία Καρδίτσας, του ενιαίου τότε Νομού Τρικάλων, γινόταν με απόφαση Νομάρχη και δημοσιεύονταν στην εφημερίδα της Κυβέρνησης. Από το 1914 όμως με την ψήφιση του Νόμου 281/1914, η αναγνώριση των καταστατικών γίνεται από τα κατά τόπους Πρωτοδικεία. Η έρευνά μας διεξάγεται από το 1914 και εντεύθεν και συνεπώς μας είναι άγνωστο αν στην περιοχή της Νευρόπολης ιδρύθηκε κάποιο σωματείο την περίοδο 1881 – 1913, αν και αυτή η πιθανότητα δεν είναι καθόλου ισχυρή.

Η ίδρυση του πρώτου Συλλόγου στη Νευρόπολη, έρχεται σε μια εποχή χαώδη για την πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας και μάλλον δεν είναι εντελώς ασύνδετη με τις πολιτικές εξελίξεις. Είναι η εποχή όπου ο συντοπίτης Πλαστήρας έρχεται επικεφαλής της Επανάστασης, το Σεπτέμβρη του 1922, κάτω από το βάρος της Μικρασιατικής Καταστροφής. Λίγες εβδομάδες μετά δημιουργούνται επιτροπές πολιτών που υποστηρίζουν την Επανάσταση, ενώ λίγους μήνες μετά αυτές αποκτούν νομική υπόσταση, αφού τα καταστατικά τους αναγνωρίζονται ως «Επιτροπές Εθνικής Σωτηρίας», κάτι που θα γίνει και στο Μεσενικόλα. Ωστόσο οι «Φρουροί» στο καταστατικό τους δεν κάνουν καμία αναφορά στις συνθήκες της εποχής και διαβάζοντας το καταστατικό μοιάζει να μην λαμβάνουν υπόψη τη γενικότερη κατάσταση.

Από το καταστατικό που κατατέθηκε το 1922 για αναγνώριση, διαβάζουμε:

«άρθρον 1^ον : Ιδρύεται εν Μεσενικόλα Σύλλογος υπό την επωνυμίαν «Φρουροί Προόδου Αγράφων» ούτινος σκοπός έσεται:

α. η αποκατάστασις της συγκοινωνίας μετά των πέριξ χωρίων και της πρωτευούσης της επαρχίας,

β. η υποστήριξις των δασών,

γ. η ενέργεια περί μη νοθεύσεως των οίνων

δ. περί παντός γενικού ζητήματος αφορώντος το διαμέρισμα των Αγράφων

ε. το άρτιον της φρουρήσεως της αγροτικής εν γένει φρουρήσεως των κτημάτων της κωμοπόλεως.»

Από τους σκοπούς και μόνο φαίνεται ξεκάθαρα ότι τα προβλήματα που απασχολούν τους κατοίκους είναι οι υποδομές, το περιβάλλον αλλά και ζητήματα συμπεριφορών όπως νοθείας και κλοπής της παραγωγής.

Ακολουθούν άρθρα με λεπτομέρειες οργανωτικές και λειτουργικές, καθήκοντα μελών του ΔΣ, ενώ στο άρθρο 6 προβλέπεται μηνιαία συνδρομή 0,50 δρχ και έκτακτες εισφορές. Στο άρθρο 7 αφήνει περιθώριο για συνεργασία με τα άλλα χωριά, ενώ στο άρθρο 8 ορίζει ρητά ότι «δικαιούται να ιδρύει υποδιοικήσεις εις Βλάσδον και Μπεζούλαν».

Το γεγονός ότι δεν γίνεται αναφορά σε άλλα χωριά, όπως λ.χ. το γειτονικό Βουνέσι, ή το Λαμπερό, πρέπει να ερμηνευτεί κυρίως με βάση την γεωμορφολογία που δεν επέτρεπε κοινά «οικονομικά σύνορα» και συνεκμετάλλευση κτημάτων στην ίδια περιοχή, όπως λ.χ. τα αμπέλια με το Μοσχάτο, ή με τα κτήματα στο «Μέα κάμπο» της Μπεζούλας. (Δευτερευόντως πρέπει ενδεχόμενα να αναζητηθούν και άλλα αίτια προς διάφορες κατευθύνσεις, αλλά αυτό δεν είναι αντικείμενο της παρούσης).

Η σφραγίδα του συλλόγου (άρθρο 9) θα περιλαμβάνει «εν τω μέσω σταφυλή και σκαπάνην και πέριξ αυτής τα λέξεις «Σύλλογος Φρουροί Προόδου Αγράφων».

Σημαντικά είναι τα άρθρα 12^ο και 13^ο , διότι το περιεχόμενό τους αποδείχθηκε «μοιραίο», αφού σε αυτά στηρίχθηκε το Πρωτοδικείο και απέρριψε την αναγνώριση του Συλλόγου: Συγκεκριμένα στο 12^ο άρθρο αναφέρεται ότι «Το Συμβούλιον (σ.σ. του Συλλόγου) δικαιούται να επιβάλη προσωπικήν εργασίαν εις τα μέλη της κοινότητας προς πλήρην αποκατάστασιν της συγκοινωνίας της κωμοπόλεως μετά των πέριξ χωρίων και της πρωτευούσης της επαρχίας, ή ανάλογον πρόστιμον μετά προηγούμενου ψηφίσματος του ΔΣ».

Ουσιαστικά ο Σύλλογος θα καθόριζε την προσωπική εργασία των κατοίκων ή τα πρόστιμα για όσους αρνούνταν να εργαστούν εθελοντικά, κάτι που ήταν στη δικαιοδοσία του αιρετού Κοινοτικού Συμβουλίου. Το 13^ο άρθρο αναφέρει πως «Ο Σύλλογος υποχρεούται ίνα επιβλέπει και εξετάζει μετά επισταμένης ερεύνης και τη εν γένει εκτέλεσιν του καθήκοντος του τε Δασικών και διαφόρων άλλων λειτουργών των διαφόρων δημοσίων υπηρεσιών». Συνεπώς βάση καταστατικού ο Σύλλογος θα ασκούσε έλεγχο στην καλή λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών, οι οποίες δεν φαίνεται να ήταν τόσο δραστήριες αν συνδυάσουμε τα παραπάνω με το πρώτο άρθρο που περιγράφονται οι σκοποί.

Το καταστατικό συντάχθηκε την 30/9/1922 και υπογράφει η Διοικούσα Επιτροπή η οποία εξελέγει και συντάχθηκε σε σώμα, ως εξής:

Μπουμπουλίδης Δ. Αναστάσιος, πρόεδρος, Καρασιώτος Χ Χρ, (αντιπρόεδρος)

Νούσιας Απ. Μιχ. (γραμματεύς), Αντωνάκης Γεώργιος, Ταμίας

Αντωνάκης Κλεομένης, μέλος, και Σπανός Χ. Κων. Μέλος.

Ιδρυτικά μέλη σύμφωνα με την ονομαστική κατάσταση είναι 24, ως εξής και με την ορθογραφία να τηρείται όπως έχει: (Σκαμαγκούλης Νικολ. Ιωακείμ Κων., Γριγόριος Κοτσίκος, Μπαλάφας Δημ. Νταής Χρίστος, Μακρυνίκας Θεοδ. Μακρυνίκας Πετρ. Τσιγάρας Ευριπίδης, Γώγος Χρίστος, Παππαγρηγορίου Αγγ, Αντωνάκης Αν., Τσιγάρας Κων, Καπέκας Απόσ., Γούλας Ηλίας, Βελμέζης Κων., Κοτσίκας Δημ, Σκαμαγκούλης Στεφ., Μπουμπουλίδης Δημ, Παππαναστασίου Δημ, Παππαδημητρίου Θωμάς και Σβάρνας Θωμάς.

Στις 12/10/1922 ο Σύλλογος υποβάλλει προς έγκριση στο Πρωτοδικείο Καρδίτσας δύο αντίγραφα καταστατικού, πρακτικό Γενικής Συνελεύσεως και πίνακα ιδρυτών για την τυπική αναγνώριση, ενώ άρχισαν να παίρνουν σχετικές προς το σκοπό πρωτοβουλίες…τις οποίες όμως δεν συμμερίζονταν οι τοπικοί και άλλοι παράγοντες. Η ύπαρξη υπόγειας αντιπαράθεσης προκύπτει από την από 24/10/1922 αίτηση του προέδρου της Κοινότητας προς τον Εισαγγελέα Καρδίτσας και ζητά εγγράφως να μάθει αν υπάρχει εγκεκριμένο σωματείο με την επωνυμία «Φρουροί Προόδου Αγράφων», διότι το ΔΣ του σωματείου αρνήθηκε να καταθέσει στην κοινότητα αντίγραφο καταστατικού. Ο εισαγγελέας διαβίβασε την αίτηση στο Γραμματέα Πρωτοδικών, ο οποίος πληροφορεί ότι υποβλήθηκε καταστατικό στο Πρωτοδικείο την 14-10-1922, αλλά δεν εξετάστηκε.

Στις 5/11/1922 απορρίφθηκε η αίτηση αναγνώρισης του σωματείου, διότι «ούτε τρίτους (μη μέλη του) μπορεί να υποχρεώσει, ούτε εξέταση πάνω στα καθήκοντα των Δημοσίων Αρχών (όπως οι Δασικές Αρχές) μπορεί να ασκεί, του ελέγχου αυτού δυναμένου να ασκηθεί μόνο από τους αρμοδίους προϊσταμένους αυτών.» Με άλλα λόγια θεωρήθηκε ο Σύλλογος υπεισέρχεται στα καθήκοντα των Δημοσίων αρχών και συνεπώς δεν εγκρίθηκε το καταστατικό. Να υποθέσουμε ότι η μαχητική διεκδίκηση και κυρίως ο έλεγχος των «Φρουρών της Προόδου», έφεραν σε δύσκολη θέση τον κοινοτάρχη και τις κρατικές υπηρεσίες; Πολύ πιθανόν. Το σωματείο λειτούργησε άτυπα για λίγο καιρό, ενώ η απόρριψη της αίτησης συνέβαλλε αποφασιστικά στην ίδρυση άλλου σωματείου με την επωνυμία «Αγροτικός Σύλλογος Αγράφων και Εθνικής Σωτηρίας», το οποίο αναγνωρίστηκε από το Πρωτοδικείο λίγους μήνες αργότερα, αλλά αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο που θα παρουσιάσουμε αργότερα.

Πηγές - Βιβλιογραφία:

1. Καταστατικό του Συλλόγου «Φρουροί Προόδου Αγράφων», αρχείο Παναγιώτη Νάνου

2. Νάνος Παναγιώτης, «Η Συλλογική Δράση και τα Σωματεία της Νευρόπολης Αγράφων από το 1881 μέχρι σήμερα», αδημοσίευτη εργασία.