Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΑΝ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

Η μόρφωση στη πλατιά της έννοια δεν είναι αποκλειστικό έργο του σχολείου. Κανείς βέβαια δεν τολμά σήμερα να αμφισβητήσει τη μεγάλη αξία του στη μετάδοση των γνώσεων, αλλά κανείς επίσης δεν μπορεί να αρνηθεί και το μεγάλο ρόλο που παίζει στη πλατύτερη μόρφωση κάθε λαού, ο μεγάλος μορφωτικός παράγοντας της κοινωνίας. Η διαφορά ανάμεσα στους δύο αυτούς μορφωτικούς παράγοντες είναι ότι, το μεν σχολείο ασκεί συστηματοποιημένη, προγραμματισμένη και κατά σχέδιον αγωγή, ενώ ο μορφωτικός παράγοντας της κοινωνίας παράγει αφειδώς γνώσεις πανταχού και πάντοτε διάφορες, ελεύθερες, και αβίαστες. Παρέχει κάθε ελευθερία στο άτομο να δράσει, η αντιδράσει, να ωφεληθεί ή όχι, να αφομοιώσει και να κάνει κτήμα του ένα κάποιο ποσοστό από αυτές, ανάλογα με την ευαισθησία, το χαρακτήρα του, την εσωτερική του δομή και την εν γένει ψυχο σωματική του κατάσταση. Το σχολείο παρέχει γνώσεις και ζητεί αντιπαροχές. Ελέγχει τη πρόοδο στο άτομο, το σπρώχνει, το ωθεί, το αναγκάζει. Το παιδί μαθαίνει από ανάγκη να οπλισθεί για τη ζωή. Ο μορφωτικός παράγων κοινωνία παρέχει μόνο, μόνο παρέχει, και δεν αξιοί τίποτε από το άτομο. Και εδώ βέβαια το άτομο μέσα στη κοινωνία μαθαίνει από ανάγκη, γιατί και η κοινωνία και το περιβάλλον αναγκάζουν το άτομο να αυτομορφώνεται, σύμφωνα πάντοτε με τους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους, και να συμορφώνεται μάλιστα με αυτούς. Διότι έτσι εξασφαλίζεται αρμονική, κοινωνική συμβίωση μεταξύ των ατόμων. Αλλά ότι παίρνει, ότι μαθαίνει το άτομο από το μεγάλο αυτό μορφωτικό παράγοντα την κοινωνία, το δέχεται κατά τρόπο φυσικό και αβίαστο, το μαθαίνει φυσικά και τέτοια μάθηση βάζει τις ρίζες του πιο βαθειά μέσα στη ψυχή του παιδιού. Ύστερα ο παράγων σχολείο ενυπάρχει στο κοινωνικό παράγοντα κοινωνία και αποτελεί μέρος αυτού. Το σχολείο αντλεί τις γνώσεις του μέσα από την κοινωνία, τις συστηματοποιεί και τις μεταλαμπαδεύει από γενιά σε γενιά μέσα στην κάθε κοινωνία και σε κάθε λαό. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού το σχολείο μεταχειρίζεται σκόπιμα κάθε μέσο, και δάσκαλο, και μέθοδο και επιστήμη, κσι πρόγραμμα και βιβλίο. Η κοινωνία του παρέχει κάθε πηγή γνώσης. Ο σκοπός μιας συγχρονισμένης σχολικής αγωγής μέσα στα πλαίσια της όλης κοινωνικής αγωγής θέλει να βοηθήσει το σύνολο των γενεών να αποκτήσουν ευκολότερα τις εμπειρίες που χρειάζονται για να φθάσουν στη ωριμότητα για την κοινωνική, πνευματική και πολιτική ζωή του έθνους. Με άλλα λόγια σκοπός του είναι το παρόν μέσα στο οποίο ζει το παρελθόν και πάλλεται η θέληση για το μέλλον. Έτσι εναρμονίζεται και εξυπηρετείται με την αγωγή ο σκοπός της ζωής, και από το σκοπό ακριβώς αυτό για μια καλύτερη και δημιουργικότερη ζωή απορρέει πάντοτε ο άκοπος της αγωγής. Με τις εμπειρίες του παρελθόντος και με βάση και γνώμονα τις πρωτεύουσες αξίες που κυριαρχούν στη ζωή μέσα σε κάθε εποχή, δρα και εργάζεται με σύστημα μέσα στο παρόν με κάθε τρόπο και μέσο, και αποσκοπεί και αποβλέπει να δημιουργήσει ένα καλύτερο αύριο με αντικειμενικό σκοπό την εξύψωση της πολιτικής και εκπολιτιστικής στάθμης του λαού του και την ευημερία της ανθρωπότητας. Αναντίρρητα λοιπόν μεγάλη είναι η συμβουλή του έργου του σχολείου στο υψηλότερο ανέβασμα κάθε λαού. Αλλά μήπως και η κοινωνία στο σύνολο της δεν είναι ένα μεγάλο σχολείο; Και γεννάται ευλόγως το ερώτημα. Αν δεν υπήρχε το σχολείο, θα μπορούσε το άτομο να εκπληρώσει το σκοπό του μέσα στη κοινωνία και γενικότερα μέσα στο λαό του; Τη σωστή απάντηση στο σοβαρό αυτό ερώτημα μας τη δίνει η μελέτη και η πείρα του παρελθόντος. Αν παρατηρήσουμε. προσεκτικά μακριά και έξω από το σχολείο, τη φυσική ανάπτυξη του παιδιού, με άλλα λόγια τη ζωή του, από τη γέννηση του μέχρι το στάδιο της ωριμότητες του, θα διαπιστώσουμε πως αυτό αποκτά σιγά-σιγά και σταδιακά αντίληψη ολοκλήρου του περιβάλλοντος του. Αναπτύσσεται σωματικά. Αρχίζει να κατανοεί και να παίρνει τη θέση του μέσα στη κοινωνία. Ο μορφωτικός παράγων κοινωνία επενεργεί και δίνει στο άτομο τη δική του μόρφωση. Το παιδί λοιπόν και συμπερασματικά και χωρίς σχολείο, χωρίς δηλαδή οργανωμένη συστηματική διαπαιδαγώγηση αποκτά δεξιό τητες και ικανότητες, έστω και υποτυπώδεις μέσα στο περιβάλλον που ζει. Στην ιστορία της ανθρωπότητας βρίσκομαι άτομα που ανέπτυξαν αξιόλογες δημιου ργικές. εκπολιτιστικές και οικονομικές δραστηριότητες και ανέβασαν σε ψηλότερα επίπεδα το λαό τους, αν και ποτέ τους δεν αντίκρισαν τη πόρτα του σχολείου. Μια προσεκτική παρατήρηση ακόμη, και στην ιστορική εξέλιξη των πνευματικών εκδηλώσεων του λαού μας είναι σε θέση να μας το αποδείξει αυτό περίτρανα. Στους μαύρους χρόνους της δουλείας ολαός μας ανέθρεψε τα παιδιά του χωρίς δασκάλους και σχολεία. Μεταλαμπάδευσε από γενιά σε γενιά και γλώσσα, και γνώσεις, και θρησκεία και με πίστη, στα πεπρωμένα της φυλής και στα μεγάλα του έθνους μας ιδανικά, και τη μεγάλη πνευματική κληρονομιά μας. Και σήμερα ακόμη το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων δεν έχουν σχολεία και όμως επιζούν και διαδραματίζουν το ρόλο τους μέσα στη μεγάλη οικογένεια της ανθρωπότητας. Ποιός λοιπόν μπορεί να αμφισβητήσει πως οι άνθρωποι ενός τέτοιου λαού δεν έχουν τουλάχιστον τις στοιχειώδεις γνώσεις για τη ζωή. ‘Έτσι λοιπόν βλέπουμε ότι τα άτομα μπορούν και σε λαούς χωρίς σχολείο να αντλήσουν γνώσεις από το μορφω τικό παράγοντα της κοινωνίας, να παλέψουν, να νικήσουν και να επιζήσουν και αυτό και μόνο μαρτυρεί ότι ο παράγων κοινωνία βρίσκεται πιο ψηλά από τον παράγοντα σχολείο. Αλλά το σχολείο εξευγενίζει το άτομο και δίνει πιο πολλά και τέλεια μέσα για να επιζήσει και διακριθεί μέσα στη κοινωνική ομάδα ου ζει. Γι’ ατό το λόγο και ο δείκτης του πολιτισμού κάθε λαού είναι ανάλογος με τη μόρφωση του. Τα παιδιά ενός νομαδικού λαού της Ασίας δεν είναι δυνατόν να συγκριθούν με τα παιδιά των πολιτισμένων λαών της δυτικής Ευρώπης και της Αμερικής. Οι γνώσεις και οι εμπειρίες σε κάθε άτομο καθορίζονται πάντοτε από το είδος και τη βαθμίδα του πολιτισμού του λαού που αυτό ανήκει. Να λοιπόν που βρίσκεται η αξία του σχολείου. Μια ορθή και προσχεδιασμένη σχολική αγωγή δίνει φτερά για ανώτερα πετάγματα στα άτομα, γιατί τέτοια άτομα ακτινοβολούν, παραδειγματίζουν, μορφώνουν και ανεβάζουν έτσι το πολιτιστικό και μορφωτικό τους επίπεδο του λαού των, και την ανθρωπότητα γενικά υπηρετούν. Από ανάγκη για καλύτερο αύριο ξεπήδησαν στις πρώτες κοινωνίες τα σχολεία και από κοινωνική ανάγκη πρέπει να συμβαδίζουν η σχολική με τη κοινωνική αγωγή. Η αγωγή κατά συνέπεια είναι αναγκαία σε κάθε κοινωνία. Δεν είναι δυνατόν να νοηθεί κοινωνία χωρίς αγωγή, γιατί η αγωγή με τη στενή της, η τη πλατειά της έννοια, είναι εκείνη που συντελεί στη διατήρηση και την εξέλιξη της, γι’ αυτό όταν λέμε κοινωνική αγωγή, εννοούμε το σύνολο των επιδράσεων που υφίσταται το άτομο από την εξωτερικό κόσμο και οι προγραμματισμένες σχολικές επιδράσεις, ανήκουν στο κόσμο αυτόν. Είναι αναντίρρητο πως ο κόσμος αυτός, ο εξωτερικός κόσμος, με όλα τα στοιχεία που τον απαρτίζουν και τον συνθέτουν, υπήρξε το πρώτο σχολείο του ανθρώπου. Αλλά μήπως και σήμερα δεν γίνεται το ίδιο; Από το στενό περιβάλλον του σπιτιού, της γειτονιάς, της συνοικίας του δρόμου, παίρνει τις πρώτες γνώσεις το παιδί, τις προάγει στο σχολείο, τις συστηματοποιεί και τις χρησιμοποιεί στη κοινωνία για το καλό του, και το καλό των συνανθρώπων του. Η κοινωνική λοιπόν αγωγή έχει πλατύτερη έννοια, γιατί πλατύτερη είναι και η έννοια της πολιτείας. Μέσα στο παράγοντα κοινωνία ενυπάρχουν και εδράζονται πολλοί επί μέρους μορφωτικοί παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι η οικογένεια, το περιβάλλον, το σχολείο, το βιβλίο, ο κινηματογράφος, οι γιορτές. Οι διάφορες εκπολιτιστικές οργανώσεις κ.λ.π.. Κάθε ένας από τους επί μέρους αυτούς μορφωτικούς κοινωνικούς παράγοντες, ασκεί ιδίαν μορφή αγωγής, η οποία αποβλέπει σε ένα και τον αυτόν σκοπό την ανάπτυξη των ψυχοσωματικών ικανοτήτων και όλων εν γένει των δεξιοτήτων του ατόμου, για να καταστεί τούτο ικανό και δημιουργικό άτομο, για το συμφέρον του και το συμφέρον της ολότητας. Για το λόγο αυτό και μόνο, είναι ανάγκη να υπάρχει οργανική ενότητα και σύνεση μεταξύ των επί μέρους μορφών αγωγής, και συντονισμός των ενεργειών όλων των μορφωτικών παραγόντων που ενυπάρχουν στον ευρύτερο παράγοντα κοινωνία. Είναι δυνατόν βέβαια και επιβάλλεται μάλιστα εκ των πραγμάτων ένας και μόνος μορφωτικός παράγοντας να εμφανίζεται και να εκδηλώνεται με περισσότερες μορφές αγωγής, και κάθε επί μέρους μορφή να αποβλέπει στην ανάπτυξη και δημιουργία ορισμένων δεξιοτήτων του ατόμου, Λόγω χάριν μια μορφή αγωγής αποβλέπει στη καλλιέργεια του ψυχικού συναισθηματικού κόσμου. ‘Άλλη στην εκμάθηση ενός ορισμένου εξειδικευμένου τρόπου εργασίας, και άλλη είναι τέλος η διανοητική μόρφωση, δηλαδή, η διδασκαλία στη στενότερη έννοια. Όμως όλες οι μορφές αγωγής πρέπει να βαδίζουν παράλληλα και να συνδέονται οργανικά μεταξύ τους, για την επιτυχία του κοινού σκοπού, να παραδώσουν δηλαδή στη κοινωνία άτομο μορφωμένα, πολιτισμένα, δημιουργικά και οπλισμένα με κάθε είδους γνώση για να νικήσουν στη ζωή και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο κοινό συμφέρο. Μέσα στο κοινωνικό σύνολο οι μορφές αυτές της κοινωνικής αγωγή; εκδηλώνονται με το παιγνίδι στην αρχή, την κυρίως διδασκαλία στο σχολείο, την κυρίως εργασία, δηλαδή το επάγγελμα αργότερα, και γενικά με τη συμμετοχή των ατόμων στις διάφορες εορταστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις κάθε πολιτείας. Κάθε όμως μορφή αγωγής εξαρτάται από κάποιον μορφωτικό παράγοντα και τον πρώτον και βασικό παράγοντα μορφώσεως του ατόμου τον αποτελεί κατά πρώτον λόγο η οικογένεια.

Χρήστος Μ.Μηλίτσης